VAILLANT Firması Uyarıyor:

Şofben ve Kombilerde Yanma Emniyet Sistemleri ve Banyolardaki Ölüm Olaylarının Gerçek Nedenlerini Bilelim

Soğuk havaların gelmesiyle basında, ısıtma ve sıcak su cihazlarının bulunduğu mekanlardaki zehirlenmelerle ilgili haberler yoğunlaşıyor.

Bu konuda en yoğun olarak şofben kullanımı nedeniyle ölüm olaylarının arttığını görüyoruz. Bu olaylar basınımızda "şofbenden sızan gazdan zehirlendi" şeklinde yer alıyor. Haberin yazılışı bu şekilde "yanlış" olunca, uyarıcı etkisi de ortadan kalkıyor.

Banyodaki ölüm olaylarının gerçek nedenlerine geçmeden önce, bazı temel bilgileri açıklamak istiyoruz :

A) TÜPGAZ NEDİR ?

Tüpgaz olarak adlandırılan LPG, YANİ SIVI GAZ ZEHİRLİ DEĞİLDİR. Doğalgaz da zehirsizdir. Havagazı, CO ihtiva ettiği için zehirlidir. Tüpgaz ve doğalgaz ile intihar etmek mümkün değildir. Her iki gaz türü normal olarak kokusuzdur, fakat gaz sızıntılarını insan burnunun hissedebilmesi için gaza özel bir koku ilave edilir. Bu koku uykudaki bir kişiyi bile uyandırır. Şayet gaz sızması söz konusu olsaydı, yangın ve büyük bir patlama olurdu. Sızan gaz havayla % 2 ila % 9 arasında karışırsa patlayıcı bir özellik kazanır. Tüpgaz havadan ağırdır ve yerde toplanır. Tüpün içi sıvı gazla doludur ve çevrenin ısısı ile tüpün içindeki sıvı, gaz haline dönüşür, dedantör sayesinde gazın basıncı düşürülerek ocakta veya şofbende yanabilir hale gelir.

•           Tüpgaz % 25 propaıı ve % 75 bütan karışımıdır.
•           1 kg sıvı gaz atmosfer basıncında ve 15 °C'de buharlaşınca 425 lt. gaz meydana gelir.
•           1 m3 gaz yanınca yaklaşık 31 m3 taze havaya ihtiyaç vardır.

B) YANMA NASIL OLUR ?

Bir maddenin yanması için "oksijene" ihtiyaç vardır. Yanma kimyasal bir olaydır. Yeterli hava (oksijen) ile yanma :

- Kömürde havada mevcut

- Petrolde

- Sıvı gazda

- Doğalgazda mevcuttur.
 

* Havanın yaklaşık beşte biri oksijendir.

* Tam bir yanmanın olabilmesi için teorik hesaplanan %10 ila %20 oranında daha fazla hava sevk edilir ki, zehirli karbonmonoksit meydana gelmesin.

* Eğer yanma kapalı bir ortamda olursa; yanma bulunduğu ortamın oksijenini bitirinceye kadar devam eder ve sonra söner.

Bu olayın basit bir deneyle gösterilmesi: (Mum deneyi!)

* "KATALİTİK SOBA" diye adlandırılan ve baca olmadan LPG gazı yakan gereçler de odanın oksijenini tüketir ve kâfi olmayan oksijenle yanma devam ederse karbondioksit (C02) gazı yerine zehirli karbon monoksit (CO) gazı meydana gelir.

* "JAPON SOBASI" diye adlandırılan ve "kerosen yakınız" ibaresi bulunan, fakat normalde gazyağı yakılan sobalar da aynı şekilde odanın oksijenini tüketir.
 

C) ŞOFBENİN ÖZELLİKLERİ

*   Şofbenler içinde geçen suyu anında ısıtmak için bol alevle yanan cihazlardır.

*   Normal büyüklükteki bir şofben bir saat sürekli yanarsa 1,7 kg. sıvı gazı yakar.

*   Yani şofbenin bir saat yanınca yaklaşık 22 m3 taze havaya ihtiyaç vardır.

D) BACA NEDİR, NE İŞE YARAR ?

Bacanın iki görevi vardır :

a) Yanmış gazların dışarı atılması. Sıcak olan yanmış baca gazı bacadan yükselir ve dış atmosfere atılır. Böylece baca girişinde çok düşük bir alçak basınç meydana gelir. Baeanın çekip çekmediği bir ayna deneyi ile çok kolay tesbit edilir. Şofbenin baca ağzının yanına tutulan ayna; eğer baca çekmiyorsa buğulanır.
b) Yanma odasına taze hava temini.
Baca girişinde oluşan alçak basınç banyonun içine mümkün olan her yerden, örneğin pencere kenarlarından, kapı altından, aydınlık penceresinden taze hava emer. (Şekil 1).

BANYODAKİ ÖLÜM OLAYLARININ SEBEBİ NEDİR ?

Bu olaylardaki ölüm nedeni, gazın anması sırasında banyo odasında bulunan havadaki oksijenin tamamına yakın bölümün kullanılması sonucu önce oksijen yetersizliği ve sonra az oksijenli ortamda yanmanın devam etmesinden dolayı oluşan zehirli karbon monoksitin teneffüs edilmesidir. Şofbenler bol alevle yanan cihazlardır. Hele uzun süren bir banyo sırasında çok bol miktarda oksijen tüketilir. Banyo yaparken ortam ıslak ve kişi çıplak olduğu için, herkes buranın sıcak olmasını ister ve bu nedenle kapı ve pencereler sıkı sıkı kapatılır. Böylece oksijeni bol taze havanın girmesi engellenmiş olur. İnsanın yaşaması için gereken oksijen, gazın yanmasında kullanılınca, banyo yapan insanın yaşaması mümkün olamaz. Oksijensizlik önce insana yorgunluk hissi verir. Vücut oksijensiz olarak kaslarda enerji üretmeye çalışır, bu sırada laktik asit üretir. Kaslardaki laktik asit birikimi belirli miktarın üzerine çıktığı sırada çok kullanılan kaslardan başlayarak bütün vücutta kramplar oluşur. Yani oksijensiz ortamda kalan kişi, olayı fark etse bile bütün vücudu kaskatı kesildiği için, seslenemez ve hareket ederek bu ortamdan kurtulmaya imkân bulamaz. Çok az oksijenli ortamda yanma devam ettiğinden önce karbondioksit gazı meydana gelirken, sonra zehirli karbonmonoksit gazı meydana gelmeye başlar. Her taraf sıkı sıkı kapalı olduğu için banyoya hava girmediğinden yanmış gaz baca ile dışarı atılamaz ve zehirli karbonmonoksit gazı banyo içine yayılır. Teneffüs yoluyla kana karışan ve alyuvarlarla bütün vücuda yayılan zehirli karbonmonoksit gazı beyindeki solunum merkezini felce uğratır. Böylece önce solunum yetersizliğine ve arkasından da solunum felcine neden olur ve kişinin hayati fonksiyonlarını sona erdirir. Banyodaki oksijen tamamen bitince şofbenin alevi tamamıyla söner, gaz emniyeti olmayan şofbenlerde LPG-gazı şofbenden çıkmaya devam eder. Kapıyı zorlayıp içeri giren kişi yalnızca şofbenden gelen gaz sesini duyar.

ALINMASI GEREKEN ACİL TEDBİRLER NELERDİR?
1. Şofben mutlaka bacaya bağlanmalıdır ve zaman zaman baca çekişi ayna deneyi ile kontrol edilmelidir.
2. Şofbenin kullanılması süresince banyo odasına taze hava girişi mutlaka sağlanmalıdır. Kapının, ya da pencerenin hafifçe aralanması oksijenli hava girişini sağlayacaktır. 
Aşağıdaki şekillerden taze havanın banyoya girişinin nasıl sağlandığını görebilirsiniz. (Şekil 2,3 ve 4)




 

 Aşağıdaki Şekil 5'de modern bir şofbenin şematik bir resmi görülmektedir.
 

1.Termo elektrikli pilot alev emniyeti  Modern şofbenlerde pilot alevi (poz. 16) herhangi bir nedenle sönerse tutucu magnet (poz. 5) emniyet sistemi sayesinde gaz otomatik olarak kesilir. Türkiye'de kullanılmakta olan yaklaşık bir milyon şofbende pilot alev emniyet sistemi yoktur. 2.Baca gazı senzörü Bacanın çalışma şekilleri (şekil 6)da görülmektedir. (Abgassensor = Baca gazı senzörü)

Şekil 6.1 bacanın normal çekişi
Şekil 6.2 bacanın fazla çekişi
Şekil 6.3 baca tıkalı olursa
Şekil 6.4 bacanın geri tepmesi hali
Baca herhangi bir nedenle çekmezse (şekil 5) poz. 46'da görülen ısı duyar elemanı, poz. 5'deki tutucu magneti çalıştırır ve gazı otomatik olarak keser. Bu sisteme sahip şofbenlerde ölüm olayı kesinlikle önlenir. Modern şofbenlerde bu sistem ek aksesuar olarak verilmektedir. Bu sistemin zorunlu standart haline gelmesi için TSE'nin (Türk Standartlar Enstitüsü'nün) devreye girmesi zorunludur.



KOMBİLERDE YANMA EMNİYET SİSTEMLERİ
Modern kombilerde pilot alev sistemi yoktur; otomatik elektronik ateşlemelidir ve Avrupa'da kullanılan en modern yanma emniyet sistemleri ile donatılmıştır.
Bacalı modern kombilerde mevcut emniyet sistemleri şunlardır:
a)Gaz yolunun mekanik olarak açılması
b)Gaz yolunun elektrikle açılması
c)Alev bekleme dedektörü (alevi görmezse gazı kesen sistem)
d)Az su ile çalışırsa gazı kesen emniyet sistemi
e)Suyun aşın ısınmasına karşı gazı kesen emniyet sistemi
f) Baca gazı sensörü (istek üzerine takılır)