İlk Kadın İnşaat Mühendisi Sabiha Rıfat Gürayman
Sabiha Rıfat Gürayman, Cumhuriyetin ilk kadın inşaat mühendisi. Görev aldığı pek çok proje arasında Anıtkabir ve TBMM de bulunanGürayman, erkek işine (!) tâ 1927 yılında heves etmiş. Ne de iyi etmiş… 1919 yılında bir subay kızı olarak Manastır’da doğan Gürayman, ilk öğrenimini Beşiktaş Esma Sultan İlkokulu’nda tamamlamış. Çocukluk yıllarında, Kurtuluş Savaşı’nın zorlu ve sancılı sürecini yaşamış. 1925 yılında Nişantaşı Kız Ortaokulu’nu bitirip 1927 yılına kadar İstanbul Kız Lisesi’ne devam etmiş. Atatürk’ün, kadınların da mühendis mektebine alınmasını istemesinin bir neticesi olarak mühendis olmaya karar vermiş. Mühendis Mektebi’ne girişiyle ilgili şunları söylüyor: “İstanbul’a gelir gelmez hemen okul arkadaşım Nesibe’ye uğradım. Arkadaşım bana Mühendis Mektebi’ne o yıl (1927) kız öğrenci alınacağını söyledi, koşup gittik. Kayıtlar o gün kapanıyordu. Giriş sınavlarına ise iki gün kalmıştı. ‘Boşuna yorulma kızım’ dediler. Tepem atmıştı. ‘Beyefendi! Siz bana kayıt şartlarını söyleyiniz!’ dedim.”
Okula başladığı ilk dönemde hocalarından arkadaşlarına herkesçe yadırganan Sabiha hanım, daha sonra erkeklerle beraber spor yapmaya ve hatta aynı takımda voleybol oynamaya da başlamış. On sekiz yaşında voleybola olan ilgisini Fenerbahçe voleybol takımına katılarak sürdürmüş. Gürayman sadece ilk kadın mühendis değil, aynı zamanda ilk kadın voleybolcumuz da. Üstüne üstlük 1929 yılında İstanbul şampiyonu olan Fenerbahçe erkek takımın kaptanlığını bile yapmış.29 Ekim 1998 tarihli Hürriyet gazetesinde yer alan haberin bir bölümünde şunlar yazılı: “Beş erkek ve bir bayan sporcudan oluşan Fenerbahçe Voleybol Takımı, o yıl bütün rakiplerini ezip geçmiş ve şampiyonluğu kucaklamıştı. Bu belki de Dünya voleybolunda yaşanan ilk ve tek olaydı. Fenerbahçe Spor Kulübü Umumi Kaptanı Hayri Celaleddin (Atamer) Bey, takım kaptanı Bedii Süheyl Bey aracılığıyla, 28.01.1929 yılında Sabiha Hanım'a bir mektup gönderiyor ve kendisini kutlarken şunları yazıyordu: ‘‘Bu memlekette ilk defa cem'i sporda erkek arkadaşlarla beraber oynamak suretiyle gösterdiğiniz teceddüd ve muvaffakiyetten dolayı sizi Fenerbahçe gençliği ve hey'et-i idaresi adına hararetle tebrik ederim efendim.’’
Sabiha Rıfat Gürayman, 1933’te Türkiye’nin ilk kadın inşaat mühendisi olarak görevine başlamış. Aynı yıl Ankara Bayındırlık Baş Mühendisliği’ne atanmış. İlk çalışma yıllarında adı “Mühendis Hanım”a çıkmış. Sabiha Hanım: “Önceleri pek kolay olmuyordu tabii. Odaya giren mühendisi soruyor ve çıkıyordu. Sonra alıştılar, sevdiler de” diye anlatıyor çalışmaya başladığı ilk yılları. Odacısı olan yaşlı adamcağızın iş için gelen bir adama “Bu Mühendis Hanım var ya, bir rapor verdi mi koca bir binayı yıktırır!” diye anlatmasına bakılırsa, Sabiha Hanım, kısa sürede oldukça saygı duyulan bir mühendis olmayı da başarmış…
1935’te Yüksek Mühendis Mektebi, mezunlarından alanında en iyi olan mühendisleri şehir dışına göndermeye başlamış. Biri Ankara’da olmak üzere iki köprü ihale edilmiş. Yine, “Dağ başında, şantiyede kadın mühendisin işi ne?” diyenlere inat, Gürayman, azmedip kendini kabul ettirmiş. Pantolonunu ayağına geçirip, sabahtan akşama kadar şantiyede çalışmaya başlamış. Pek çok kez inşaatı bırakarak gitmek isteyen işçileri ikna edip geri döndürmüş. Böylece, birlikte başladıkları köprüyü birlikte bitirmeyi başarmışlar. Sabiha Hanım’ın azmi ve mesleğine duyduğu aşkı takdir eden Beypazarı halkı, Sabiha Rıfat Gürayman’a atfen köprünün ismini “Kız Köprüsü” diye anmış.
Bu başarılı çalışması sonucunda Sabiha Hanım İmar İşleri Reisliği emrine atanmış. Bu görevde birçok okul, hastane, hükümet konağı, halkevi, köprü ve bina yapımında görev almış. Meslek hayatının en önemli eseri olarak da ‘Atatürk’e minnet borcunun hiç olmazsa bir kısmını ödeme fırsatı’ olarak değerlendirdiği Anıtkabir’i işaret ediyor. Anıtkabir’in yapımında “Anıtkabir İnşaatı Başmühendisi” olarak on yıl süreyle göreve gelmiş Sabiha Hanım. Bu görev, sadece ülkemizde değil, dünya çapında yankı uyandırmış. Anıtkabir’i ziyareti sırasında inşaatın başında kadın mühendisle karşılaşmanın şaşkınlığını yaşayan Yunanistan Başbakanı Venizelos, Sabiha Gürayman’nın elini sıkarken “Bir kadın ha! Hayatımda ilk defa büyük bir işin başında bir kadın görüyorum. Sizi gerçekten tebrik ederim” demiş ve kendi ülkesinde de Sabiha Hanım’dan büyük bir övgüyle bahsetmiş. Gürayman, TBMM inşaatında da aynı dönemde görev almış. Anıtkabir, nakil töreninden bir süre sonra Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilince Sabiha Gürayman da Yapı ve İmar İşleri Reisliği’nde Teknik Müşavirlik kadrosuna getirilmiş ve bu görevden kendi arzusu ile emekliye ayrılmış. Çok sonra yapılan bir başvuruyla katkılarından dolayı Gürayman’ın fotoğrafı, Anıtkabir Hürriyet Kulesi’nde yer alan vitrinde sergilenmeye başlanmış.
Kendisi de bir asker çocuğu olan Sabiha Hanım, özellikle şehit çocuklarının okuyabilmesi için vefatından evvel tüm servetiniİstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı’na ve Fevzi Akkaya Temel Eğitim Vakfı’na bağışlamış ve çok sayıda şehit çocuğunun eğitim almasına katkıda bulunmuş.
4 Ocak 2003 tarihinde 93 yaşında hayata veda eden Sabiha Rıfat Gürayman, çağdaş Türkiye’nin en parlak yıldızlarından biri olarak adını tarihimize yazdırmayı başarmıştır.
Kaynaklar:
http://dergi.ituieee.com/kulturel/ilk-kadin-muhendisimiz-sabiha-gurayman
TMOBB Mühendislik Öyküleri VII
https://insapedia.com/ilk-kadin-insaat-muhendisi-sabiha-gurayman/
