UV-C Lambanın Ticari Çıkarlar Gözetilerek Yanlış Kullanımına İzin Vermeyin

Yazan: Emre Kandemir, Kimya ve Makina Mühendisi, Termofan A.Ş. Genel Müdürü

Covid-19 virüsünün dünyada sosyal ve ekonomik sebepler ile geri dönülemez değişim yarattığı bir gerçektir. “Yeni normal” düzen içerisinde insan sağlığını etkileyecek her türlü yeni düzenlemenin hayatımıza girmesi ise kaçınılmazdır. 

Yeni normal konuları arasında ise havalandırma sistemleri ve bunların ortamdaki havayı dezenfekte etmesi talebi; eski normalde de hep olan ama yeni fark edilen bir olgudur. İnsanların bu ihtiyacını sadece kâr amacı güderek karşılamaya çalışan ve sadece günü kurtarmaya çalışan tüccarlardan kendimizi korumamız gerekir.

Daha bu yılın başında UV lambanın ne işe yaradığını bilmeyen ve hatta adını bile telaffuz edemeyenlerin, bilinçaltımıza yerleştirmeye çalıştıkları yanlış uygulamalardan kaçınmalı ve kendimizi buna alet etmemeliyiz.

Bu yazı bu konuda bazı az bilinen gerçeklerin altını çizmek için yazılmıştır.

KONU-1  “Rakibimizi tanıyalım”
Mikroorganizmalar: Virüsler, bakteriler, mantarlar, küfler ve bunların sporları 

Asıl savaşını verdiğimiz konu zararlı mikroorganizmalar olmalıdır. Dolayısıyla kendimizi kurtaracağız diye çevremize ve doğaya zarar veriyor olmak sadece yarından çalmaktır. Bu durumda kurunun yanında yaşın da yanmasına izin vermemeli ve yararlı mikroorganizmaların bulduğumuz çözümden etkilenmesinden kaçınmalıyız.

Şu anda ana gündem maddemizi oluşturan Covid-19 virüsü, Koronavirüs ailesine mensup olan bir çeşit mikroorganizmadır. Ancak uzun yıllardır dünya dengesi ile oynadığımız için bu pandemi sonrasında başka bir tür pandeminin gelmesi de ihtimal dahilindedir. Yani öyle bir çözüm bulmalıyız ki, sadece Covid-19’a etkimesin, her türlü zararlı mikroorganizma yapısı için etki gösterebilsin.

KONU-2 “Havadaki tüm toz partiküllerini temizleyelim”
Mikroorganizmaların hiçbirinin tek başına uçucu olmadığı bilinen bir gerçektir. Bu mikroorganizmalar havada yer alan toz partiküllerine asılı kalarak, partiküller ile birlikte hareket eder. Bu durumda havadaki toz partiküllerini tutmuş olmak, güzel bir çözüm olabilir. 

Ancak bu toz tutma kapasitesini yakalamak için ortama verilen havanın HEPA-14 seviyesindeki filtre grubunda filtrelenmesi gerekir ki, günümüzde steril alanlarda bile ancak HEPA-13 seviyesinde bir uygulama yapılmaktadır.

HEPA-14 seviyesinde bir filtreleme uygulamak, günümüz binalarında mevcut mekanik havalandırma sistemleri için mümkün değildir. Bunun için sistemlerin baştan yenilenmesi gerekir.

HEPA-14 filtreleme uygulandığı ve her yerde mevut olduğu varsayımı ile devam ettiğimizde konu çözülmüş oluyor mu? Hayır.

HEPA-14 filtreleme yapılan bir mekana giren Covid-19 taşıyıcısı mekanda yer alan diğer insanlar için risk teşkil etmeye devam edecektir. Ortam %100 taze havalı bir sistem ile besleniyor da olsa taşıyıcının yaydığı virüsler daha egzoz edilemeden başka bir insanın ciğerlerine yerleşmesi olasılığı yüksektir.

Bu sebepten ötürü, uçaklarda yapılan “Uçağımız HEPA filtreler ile donatılmıştır ve her 3 dakika içerisinde 1 defa olmak üzere ortam havası yenilenmektedir” anonsu yukarıda anlattığımız bu nedenden ötürü geçersiz kalmaktadır. Ortalama kilodaki yetişkin bir insan 1 dakikada 20 defa nefes alıp verir. 3 dakikada 60 defa nefes alıp vermiştir. Orta büyüklükte bir uçakta yer alan 180 kişi ise bu 3 dakika içerisinde 10.800 defa nefes alıp vermiş olur. Covid-19 taşıyıcısı olan bir kişinin nefesinden yayılan virüsler diğer 10.800 nefesten biri ile başka bir ciğere yerleşmiş olabilir. İhtimaller maalesef keyif kaçırıcı olabiliyor.

Bu durumda mikroorganizmaları daha yayıldıkları yerde yakalamak gerekiyor ki, HEPA filtreleme maalesef bu konuda yetersiz kalıyor. Ayrıca yapılan araştırmalara göre virüsler sadece havada yer almıyor, mekanda bulunan yüzeylerde de saatlerce kalabiliyor. Havayı ne kadar filtreleseniz de yüzeyleri bu şekilde temizleyemezsiniz.

Havada mikroorganizmaların bulunduğu bir gerçektir ve bu mikroorganizmalar havada türlü partiküller üzerine asılı şekilde hareket etmektedir.

KONU-3 “Öyle bir şey kullanalım ki ne var ne yok hepsini yok etsin”
HEPA filtrelerin yetersiz olduğunu kabul ettiysek bir başka ürünü bulmak elzem hale gelmiştir. Bu konuda en yaygın olarak UV-C lambalara başvurulmuştur. 

UV-C lambaların bu konuda kullanılması sadece yok etme üzerine düşünüldüğünde çok yararlı bir çözüm gibi görülebilir. Peki konu bu şekilde gerçekten çözüldü bitti mi?

Konuya biraz daha yakından bakarsak iyi olur.

ULTRAVİYOLE IŞIK NEDİR?
Ultraviyole (UV) ışık gözümüzün göremeyeceği, dalga boyu 100 nm ile 400 nm arasında olan mavi bir ışıktır. Röntgen ışığından önce, mordan sonra gelir. Bu sebeple morötesi ışık adı da verilir. 

UV ışık dalga boyları 3 ana gruba ayrılır:

• UV-A 
• UV-B
• UV-C

Aşağıda bu konuda bir spektrometre bulunmaktadır.

UV-C’nin dalga boyu 200 ila 280 nanometre (nm) arasındadır ve insan gözü tarafından görülemez. Görülememesi, insan gözünün bu lambadan etkilenmediği anlamına gelmez. Aşağıda bu konuya özellikle değineceğim.

Enfeksiyonların giderilebilmesi için en iyi faydayı tabii ki en yüksek enerjili olduğundan UV-C göstermektedir. Suni olarak UV lambalarıyla da elde edilebilir.

Enfeksiyonu aza indirmek için başta Çin olmak üzere diğer ülkelerde de UV-C lambaları kullanılmaktadır. Ülkemizde de gün geçtikçe yaygın hale gelmektedir.

UV-C ışığı virüs, bakteri ve küf sporları için kullanabileceğimiz bir üründür, ancak yanlış kullanıldığında kullanıcılar için riskli olduğu unutulmamalıdır. 

“Yanlış kullanım sonucunda sterilizasyona değil, kansere yol açar.”

Unutulmaması gereken en önemli nokta yararlı veya zararlı ayrımı yapmadan tüm mikroorganizmaları öldürmesidir.

Çevremizde yararlı olan bakterilere ihtiyacımız var. Düşünmeden yapılan tepkisel tahribat, sonuçta eşit derecede zararlı biyolojik bir sonuca neden olacaktır.

ULTRAVİYOLE IŞIĞIN MİKROBA ETKİSİ NEDİR?
UV-C ışığın belirli bir mikroorganizma üzerinde etkili olması için her mikroorganizma için farklı olacak şekilde UV-C ışığına maruz kalması gerekir. Bu süreye de Maruz Kalma Süresi (MKS) denmektedir.

Gerekli MKS sonucunda mikroorganizma üzerindeki DNA'dan ve RNA'dan parça kopmalarına ve mutasyonlara sebep olur. Ayrıca RNA'dan urasil kopartır. Böylece protein sentezini de durdurur. Bu ışığın mikrop öldürücü etkisi buradan gelir. 

MKS boyunca kesintisiz bir şekilde mikroorganizmanın UV-C ışığına maruz kalması önemlidir. Dolayısıyla kısa süreli bir UV-C ışığını görmesi yeterli olamayacaktır. 

“Klima santrali alın kesitine uygulanan UV-C lambaların yaydığı ışık sadece lambayı satan tüccarı sevindirir, başka da bir işe yaramaz”

Bir mikroorganizmayı etkisiz hale getirmek için cm² alana Saniyede uygulanması gerekli olan mW enerji dozaj tablosu aşağıdadır.

2 tablonun değerlendirilmesini şu şekilde yapabiliriz:

Örneğin 22 W bir UV lambanız var. Bu lambanın 6 inç mesafeden bir UV ışın uygulaması yapılacak ve bu şekilde Influenza virüsünün etkisiz hale getirilmesi sağlanacak. 6 inç mesafeden UV ışığın yoğunluk faktörü 20 olmaktadır. 

Bu durumda ışığın 6 inç mesafedeki enerji yoğunluğu 22x20= 440 mW/cm² olmaktadır. Influenza virüsü için gerekli olan dozaj 6600 mW S/cm² olarak  verilmiş. Bu durumda; 6600/440 = 15 saniye.

Kısaca, 22 W bir lambanız varsa ve bu lambanın 6 inç mesafede yer alan bir Influenza virüsünü etkisiz hale getirmesini istiyorsanız 15 saniye boyunca kesintisiz bu ışığa maruz bırakmanız gerekiyor. Eğer santralinizde de alın kesit hızınız 2 m/s ise ve söz konusu Influenza virüsü bu havayla beraber sürükleniyorsa 15 saniye kesintisiz, tam 30 m UV lamba ile uygulamanız lazım. Bu ise epey lamba demek. 

Klima santrali kesitine uyguladığınızda lambadan yayılan ışınların bu mesafeleri direkt olarak görmesi mümkün değil. İçeride yayılan yansımalar ışığın enerjisinin çok aza inmesine sebep olur ki, içerisinin yansımalardan dolayı aydınlık olması lambanın etkidiği anlamına gelmez. Klima santrali kesitine uygulama yapıp, kimsenin sizi kandırmasına izin vermeyin. 

Ayrıca mikroorganizmaların havadaki partiküllere tutunup havada asılı kalabildiği düşünüldüğünde partiküle tesadüf eden UV-C ışığından dolayı birçok mikroorganizma UV-C lamba altından UV-C ışınına maruz kalmadan geçebilmektedir. Bunun engellenmesi için UV-C lambanın aydınlattığı alanın tamamının taranması için en az dört taraftan uygulanması gerekir ki bu da çok maliyetli bir uygulama olacaktır. UV tüneli şeklindeki uygulama en doğru olanıdır.

Peki metrelerce UV-C lambayı uyguladınız ve hava kanalınızı UV lamba tüneli haline getirdiniz. Bütün mikroorganizmalar etkisiz hale getirildi. Bu kadar uzun süre havaya verdiğiniz bu yüksek enerjiyi soluyan insanların kanserojen bir hava soluduğunun farkına varmak gerekir. 

Normal şartlar altında doğada bu kadar yüksek enerji yayan tek bir kaynak var; o da Güneş. Güneşten gelen zararlı ışınlar ise atmosferdeki katmanlar tarafından tutulmaktadır. Güneşten kaynaklı UV ışınlar vücudumuza çok az etkimektedir. Yapay olarak elde edilen yüksek enerjili havanın vücuda teması ve uzun süreler solunması kansere davet çıkarmaktır.

Tüm bu bilgiler ışığında küçük bir UV lamba ile çözüme ulaşılamadığının sonucuna varmış bulunmaktayız. Ancak ve ancak bu sonucu bu işten kâr edenlerin kavramak istemeyeceğinin de bilincinde olmalıyız.

KONU-4 “İnsan sağlığına başka zararları var mı?”
En önemli etkisi UV-C ışınına uzun süre maruz kalınması durumunda kanserojen etki yaratmasıdır. Bunun dışında kandaki akyuvar ve alyuvarların parçalanmasına sebep olabildiği tespit edilmiştir ki bu da anemi hastalığına yol açar. Gözle temasında ise retina yanmalarına sebep olduğu tespit edilmiştir.

Bu durumda her RNA veya DNA taşıyan mikroorganizma için tehlikelidir ve zaten bu sebeple kanserojen bir ışıktır.

Doğru bir kullanımda steril bir lambadır. Ancak kesinlikle bir aydınlatma aracı değildir. Kullanılırken çok dikkatli olunması gerekir.

Bundan dolayı çıplak gözle temas kurulabilecek yerlerde UV-C lambalarının kullanımından kesinlikle uzak durulmalıdır. 

Güzide ülkemizde, bu tür ürünlere meraklı birçok insan bulunmaktadır. Ülkemizin en ücra köşelerinde bile şubeleri bulunan banka, market, mağaza vb. yerlerde merkezden gönderilen bu ürünleri her gün bu işin ehli olmayan insanların kullanacağının bilincinde olmalıyız. Onların meraklı davranışları başlarını ve dolaylı olarak sizin de başınızı belaya sokabilir.

KONU-5 “Başka bir çözüm yolu”
Hem virüsler üzerinde etkisi olacak, hem insanlara zararlı olmayacak hem de uygulaması kolay olacak başka bir yol daha var. Bu da mikroorganizmaları bulunduğu yerde daha insan nefesi tarafından dışarı çıktığında yakalayacak şekilde bir yöntem uygulamak.

Bunun için havada sizin için çalışacak AKTİF AJAN’lara ihtiyacınız var. Mesela havadaki su buharını H₂O ve O₂’nin çok az bir kısmını kararsız bileşiklere ayırsanız ve bunların kararsız yapıdaki mikroorganizmalara etki etmesini sağlasanız bu, işe yarar bir yöntem olabilir.

Bu yöntem tam olarak şöyle çalışıyor. Ortama beslenen havanın bir miktarı HİJYEN REAKTÖRÜ içerisinden geçirilir. Hijyen Reaktöründe havadaki H₂O ve O₂ çeşitli kararsız bileşiklere dönüşür. Bunlar; Hidroksil OH-, Hidrojenperoksit H₂O₂ ve Süper Oksit O₂-

Hijyen Reaktörü paslanmaz kafes üzeri titanyum, altın, gümüş, kadmiyum vb. değerli metaller ile kaplı bir üründür. Oldukça kararlı bir yapıya sahiptir. Bu yapının kafesin içerisinde ise tepkimeyi başlatmak için enerji gereksinimini karşılayan UV-A lamba bulunmaktadır. UV-A lamba kafes içerisinde sadece tepkimeyi sağlayacak enerjiyi besleyecek kadar kullanılır. Asla ve asla UV ışınlar mikroorganizmaları etkisiz hale getirmek için kullanılmaz. Kapalı bir yapıda olduğu için ışınlar insana hiçbir zaman direkt etki etmez. 

Hijyen Reaktöründe yer alan değerli metaller kararlı yapıları gereği ve nano boyutlarda paslanmaz kafes üzerine işlenmesinden ötürü, asla kafes üzerinden kopmaz ve kaplamadan eksilme olmaz. Bundan dolayıdır ki, Hijyen Reaktörü için kullanım ömrü sınırsızdır denilebilir.

“Mikroorganizmalara nasıl etki eder?”
Ortam havasına süzülen AKTİF AJANLAR aşağıdaki şekillerde mikroorganizmalara etki etmektedir.

OH ve H2O₂ yandaki çalışmada da görüldüğü gibi mikroorganizmanın etrafını çevreler ve etkisiz hale getirir. 

O₂ ise mikroorganizmanın etrafında yer alan yağ çeperini parçalar ve onu yakar. 

KONU-6 “Mikroorganizmaların ortamdaki mevcudu test edilebilir mi?”
Mikroorganizmaların yüzeylerde de bulunduğu bir gerçektir. Bu uygulama ile yüzeyde bulunan mikroorganizmaların sayımını yapmak mümkündür. 

Uygulama yapılacak alandan pamuklu çubuk ile sürüntü örneği alınır. Bu örnek ya biyokimya laboratuvarında sayıma gönderilir veya sürüntü örneğini kısa sürede sayma özelliğine sahip cihazlar kullanılarak sayım gerçekleştirilir. 

Mikroorganizmaları yok etmek için kullandığınız yöntemin uygulanması sonrasında farklı bir numune alınıp aynı noktadaki mikroorganizma sayısının azalıp azalmadığı test edilir.

OZON NEDİR?
Kimyada O₃ olarak bilinen oksijene bir oksijen atomu daha bağlanarak oluşan kararsız bir gazdır. UV-C lamba ile suni olarak üretimi mümkündür.

Ozonun en büyük kabiliyetlerden birisi yağı parçalamasıdır. Bu nedenle 2019-nCoV virüsünün etrafını çevreleyen protein enzimi ile sarıldığı düşünüldüğünden etkili olması ihtimali yüksektir.

Uzun süredir evlerde ve işyerlerinde kullanılmaktadır. Bu kullanım tamamen kontrollü olmak zorundadır. Oda havasında belirli bir düzeyin üzerinde olması zehirleyici etki yaratabildiğinden UV-C lamba ile kontrolsüz şekilde ozon üretimi sağlık açısından büyük zararlar oluşturabilir. 

Ozon korozif bir gazdır bundan dolayı ortamda yoğunlaşması sebebiyle metal ve türevi malzemeler üzerinde korozif etkisi olacaktır.

Sırf bu sebeplerden ötürü Ozonun kullanımı oldukça tehlikelidir ve son kullanıcının Ozon ile imtihan edilmemesi gerekir.