Enerjinin Etkin Kullanımı (Bölüm-6)

Ülke Bazında Alınması Gerekli Teknolojik Önlemler

Ülke bazında alınabilecek teknolojik önlemlerin öncelikli olanları şunlardır.

• Enerji nakil hattı geriliminin sanayiye verilişinde mesafe ve gerilim standardı yönünden optimizasyonu. Buna bağlı olarak sanayi kuruluşlarının kompansasyonların sürekli olarak denetimi.
• Elektrik tüketen cihaz ve ekipmanlarla ilgili standartların çıkarılması ve bunların uygulanmasının takibi.
• Sanayide tüketilen enerji birim fiyatlarının bilinçli olarak ayarlanması ve enerji tasarrufunu özendirecek teşvik önlemlerinin alınması.
• İşyerlerinde elektrik tüketiminin son kullanım yerine göre sürekli izlenmesi ve denetim altyapısının oluşturulması.

Kuruluşlar Bazında Alınması Gerekli Önlemlerin Genel İlkeleri

a. Enerji ve Çevre Bilincinin Yerleştirilmesi:

Türkiye’ de önemli yer tutan sanayi okullarının çoğunda teknik eleman ve ara teknik eleman eksikliğinin üst düzeylerde olduğu görülür. Tekstil sanayii, özel sektörde yer alan demirçelik, alüminyum ve iyi bir yönetici (işveren) bulunmakta; ancak yöneticinin altında yer alan mühendis ve teknik elemana pek rastlanamamaktadır. Tabii ki bu denli kalifiye eleman yetersizliği olan kuruluşlarda etkin bir enerji denetimi beklenemez. Bu nedenle, enerji tasarrufu ve denetimi çalışmaları başka benzer kuruluşlardan duyularak veya yeni teknoloji satanların becerisine bağlı olarak yönlendirilmektedir.

b. Enerji Yönetiminin Genel İlkeleri

Enerji yönetim ve denetiminde amaç, proses optimizasyonu, atık enerjiden yararlanma, daha verimli yakma, yalıtım, düzenli bakım ve onarım, personel bilinçlendirilmesi vb. Gibi yöntemlerle, ekonomiklik sınırını aşmadan, mümkün olduğunca teorik enerji verimliliği düzeylerine yaklaşmaya çalışmaktadır. Bir kuruluşta enerjinin rasyonel olarak kullanıldığının ifade edilebilmesi ve tüketimin denetlenebilmesi için yapılacak çalışmaları analizi, modelleme, uygulama ve değerlendirme olarak, dört aşamada ele alabiliriz.

1. Analiz Aşaması

Bu aşamada öncelikle çalışmanın fiziksel ve mali boyutları saptanır. Sınai bir kuruluşun içerdiği işlemlerin birbirinden soyutlanmalarının imkansızlığı geniş tabanlı enerji ekonomisi çalışmalarını daha verimli kılmaktadır. Ancak, finansman kısıtlığı da göz önünde bulundurulmalıdır. Enerji ekonomisi çalışmaları ısıtma programının yeniden düzenlenmesi gibi hem hiç kapital gerektirmeyen basit önlemlerin yanı sıra, büyük yatırımlar gerektiren önlemleri de içerebilir. İlke olarak kuruluşlar ödemekte oldukları enerji faturalarıyla orantılı yatırımlara girmekten kaçınmamalıdırlar. Çalışma boyutları saptandıktan sonra, kuruluşun fiziksel yapısının analizi yapılır. Sağlıklı bir çalışma için tüm enerji kullanan işlemler, proses detayları, enerji kullanım miktarları belirlenmelidir.

2. Modelleme Aşaması

Kuruluşun fiziksel yapısının analizini takiben işlem ve kütle akış şemaları hazırlanır. Daha sonra kuruluşun enerji akış şeması (enerji bilançosu) çıkarılır. Buna paralel olarak, enerji akış şemasında yer alan her prosesin teorik verimi ve teorik enerji gereksinimi bulunmalıdır. Bir sonraki adım ise işlem, kütle ve enerji akış şemalarının birbiriyle bağdaştırılmaları ve teorik değerlerle karşılaştırılmalar sonucu enerji ekonomisi sağlayabilecek noktaların belirlenmesidir. Bu noktada, ayrıca, kuruluşun genel enerji tüketimi ve çeşitli işlemlerde enerji tüketimi için performans kriterleri ve standartları saptanır.

3. Uygulama Aşaması

Analiz ve modelleme aşamalarındayapılan çalışmalar sonucu, saptanan tüm önlem ve öneriler, öncelik sıralamaları ile birlikte, Üst yönetime sunulmalıdır. Uygulamasına karar verilen önlemlerin; önce tasarlanmaları ve sonra da bilfiil uygulamak Üzere uygulayıcı firmaların seçimi veya organizasyon düzenlemeleri yapılması gerekir. Uygulamanın başarılı olabilmesi için öncelikle personelin konunun önemini bilmesi ve gereğine inanması şarttır. Bu nedele, personelin iyi bir eğitimden geçirilmesi gereklidir.

Bir fabrikada sistem tasarımları ne kadar iyi olursa olsun, işçiler israfa dönük çalışıyor, ısı, basınç, aydınlanma, vs. düzeylerini gereksiz yere yüksek tutuyorlarsa, enerji denetiminden söz edilemez.

4. Değerlendirme Aşaması

Yeni ekipman ve sistemler devreye girdikten sonra değişikliğin yapıldığı noktalarda enerji tüketimini ölçümlerine aynı duyarlılıkla devam edilmelidir. Böylece uygulanan önlemlerin yararı gerçekçi olarak ölçülebilecek ve gerekise düzeltmeler, yeniden sistem vehatta proses değişiklikleri yapılabilecektir. Enerji ekonomisi çalışmaları yalnızca bir kez yapılacak bir çalışma türü olmayıp süreklilik ister. Enerji fiyatlarındaki artışlara bağlı olarak, evvelce ekonmik görülmemiş olan önlemler, daha sonra ekonomik olabilmektedir. Buna göre bir kuruluş, enerji tüketimini baz olarak kabul edilen bir yıl yerine daima bir evvelki yıl tüketimi ile karşılaştırmalı ve mevcut durum Üzerine yapılabilecek iyileştirmeleri belirlemelidir. Bu tür çalışmalar kuruluş bazında merkezi bir eneji yönetimi denetim birimi ve sistemi tarafından gerçekleştirilmektedir. Bir sınai kuruluşunda enerji tüketimini günümüz koşullarında minimum indirgeyecek çalışmalar aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilmektedir:

• Endüstri mühendisliği çalışmaları
• Pahalı yakıtların daha ucuz ve yüksek verimli yakıtlarla ikamesi
• Enerji tasarrufu çalışmaları
• Enerjinin rasyonel kullanımına dönük çalışmalar
• Atık enerjiden yararlanma
• Bilgisayar destekli proses kontrolüne geçiş
• Yeni teknolojiterin uygulanmasına geçiş
• Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı teknolojiler.

Önlemlerin ekonomikliği ve gerekli yatırım boyutları yaklaşık olarak yukarıdaki sırayı izlemektedir; yani bir ikame çalışması enerji tasarrufu çalışmalasına nazaran daha büyük bir yatırımı gerektirecek ve daha az enerji tasarrufu sağlayacaktı. Alışılagelmiş yakıtların yenilenibilir enerji kaynakları ile ikamesi ancak ve ancak tüm enerji tasarrufu önlemlerini almış ve bünyesindeki her atık enerjiden yararlanmış bir kuruluş için geçerli ve ekonomik olacaktır. Bugünün koşullarında, ekonomik fizibiliteleri kabul edilmiş olan benzer önlemler yurtdışında ve ülkemizde çeşitli kuruluşlarca uygulanmakta veya uygulamaya konulmak üzeredir. sağlayabilecek noktaları çok genel olarak aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

Mahal ısıtma (ve soğutma);

• Kabuk yapısında yetersiz yalıtım;
• Yüksek “pencere/yaşam alanı” oranlar
• Gereğiden büyük hacimler
• Hava sızmasına yol açan kırık cam, açık giriş, çatlak, aralık vs.
• Gereğinden fazla ısıtılan (soğutulan) mahaller.
• Şebeke ve Sistem Kayıpları
• Bakımsız sistem, cihaz ve ölçü aletleri
• İzolasyonsuz (veya kötü, izolasyonlu) sıcak su şebekleri
• Kulanım düzeylerinde sıcaklık gereksiniminin çok üstünde bir sıcaklık ve basınçta tutulan depolanmış enerji
• Yanmanın iyi ve doğru control edilmediği kazan ve fırınlar

Enerjinin çok uzak mahallere nakli İşlem (Proses) Kayıpları;

• Taşıdığı enerjiden yararlanmadan dışarı atılan baca gazları, hava, vs.
• Yetersiz yalıtım
• Kullanılan sıcak suyun doğrudan pis su kanalizasyonuna atılmaı
• Kazan ve fırınlardan çıkan yüksek sıcaklıktaki mamuller
• Proseslerde kullanılan ve enerji verebilecek yan mamuller
• Çöpe atılan mamullerin değerlendirilmemesi ve çöp miktarının azaltılması çalışmalarının yapılmaması
• Proses ve üretim planlamasının gereği gibi yapılmaması
• Sıcak suyun israfı
• Gereğinden fazla pompa veya kompresör kullanılması; basınç hesaplarının optimal yapılmaması
• Aşırı sıcak su ısıtılması (yüksek sıcaklıklar).

Orhan Turan  ode@ode.com.tr