Enerjinin Etkin Kullanımı (Bölüm-5)
Son Kullanım Teknolojileri
Gelişmiş ülkelerde üretilirken gerektiğinde fazla enerji ve malzeme tükettiği anlaşılan, standart dışı, pazar değeri olmayan eski teknolojili ürün ve son kullanım cihazları (bilgisayar, otomobil) daha az gelişmiş, henüz dünyadaki gelişmeleri izleme mekanizmalarını oluşturmamış ilgili birimlerinde gerekli uzmanlığa sahip yurttaşlarını görevlendirememiş ülkelere transfer edilmektedir. Almanya’ da sökülen tekstil makineleri, 10 misli enerji tükettiği bilinmeden Türkiye’ye aktarılmıştır. Çevre standartlarının yükseldiği her ülkeden diğerlerine potansiyel bir eski teknoloji pazarlama çabası olmaktadır. Önemli olan her ülkenin bunun farkında olarak önlemlerini almasıdır. Daha çok enerji tüketen bir teknolojinin ülkeniz pazarında satılmasına izin verdiğiniz takdirde tükettiğiniz enerji fazlalaşacak, o kadar fazla elektrik üretmeniz gerekecek, ne kadar çok elektrik üretirseniz o kadar çok doğal çevre ve insan sağlığına zarar verilecek, o ölçüde hastane ve sağlık harcamalarını gereksinimi artacaktır. Yapılması gereken Sanayi Bakanlığı’nın bir Teknoloji İzleme Birimi kurması ve her ürün için dünyada mevcut en yeni teknolojilerin ülkemizde üretilip kullanımı için yatırımcıları teşvik etmesidir. Aksi takdirde başka ülkelerin standart dışı, pazar değeri olmayan teknolojilerinin ülkemize pazarlanmasını ve ülkemiz vatandaşları ve yatırımcılarının ağır bedeller ödemesi önlenememektedir. Entegre olmaya çalıştığımız AB’de de 5 sene sonra geçerli olacak standartlara şimdiden uyum sağlamak, 5 sene sonra çöp olacak bir teknolojinin ülkemizde pazarlanmasına izin vermemek gerekmektedir. AB’ye entegre olmak kendi yapımızı AB içinde sürmekte olan etkileşim düzeyine getirmek ile mümkündür. Enerji sektörüne ilişkin politikalarımızın kriterlerini kendi özerk yapılarımızla ortaya çıkarıp AB kriterlerine uyum adımlarını atmamız gerekmektedir.
Son Hizmet İçin Etkin Kullanım
Sanayide elektrik enerjisi tüketimi son kullanım yerine göre aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:
Direkt Tüketim-Proses Dışı Mahal ve çevre ısınması, havalandırma, klima
Mahal ve çevre aydınlatması
Mahal ve çevre destek sistemleri
Mahal ve çevre içi taşıma
Konvansiyonel elektrik üretimi
Diğer proses dışı tüketim
Direkt Tüketim-Tüm Proses
Proses ısıtma Proses soğutma ve dondurma
Makine ve motor
Elekto-kimyasal proses
Diğer.
3. Son Kullanımı Belli Olmayan
Ne yazık ki elimizde sanayi bazında bu dağılımı verebilecek rakamlar yer almamaktadır. Ancak endüstrileşmiş ülkelerde hemen tüm sektörlerde çalışmalar yapılmış ve bu dağılımlar elde edilmiştir. Doğal olarak proses dışı elektrik enerjisi tüketimi her sanayi kuruluşunda bulunacaktır ve bazı işyerleri için yalnızca aydınlatma en büyük yüzdeyi, oluşturabilecektir. Proseslerde elektrik enerjisi tüketimi doğrudan ya da dolaylı olarak gerçekleştirilmektedir. Elektrik ark ocakları, elektrikli fırınlar doğrudan tüketime örnek olarak gösterilebilir. Üretimde kullanılan ekipmanları hareket ettiren motor ve benzeri ekipmanın, örneğin karıştırıcılar, merdane motorları gibi, elektrik tüketimi de dolaylı olarak proseste kullanımı simgeleyen örneklerdir. Ülke genelinde yoğun elektrik enerjisi tüketimi bulunan sektörlerdeki genel görünüm kullanılan teknolojinin en son teknoloji olmadığı ve bu nedenle birim ürün başına tüketim rakamlarının yüksek olduğu ve çevreyi kirlettiğidir. Sanayilerin kendi bünyelerinde veya iş kolu bazında araştırma geliştirme birimleri tam anlamıyla kurulu olmadığı için proseslerde yenilenen sürekli olarak yapılamamakta ve çözümler daha çok günlük sorunların çözümüne kalmaktadır. Gerek elektrik şirketi, gerekse tüketiciler tarafından üzerinde durulan en önemli sorunlardan birisi de yoğun elektrik enerjisi kullanan işyerlerine enerji nakil hatlarının getirilimidir. Ana trafonun işyerine uzaklığı, gerilim düzeyi ve benzeri sorunların işyeri ve ülke bazında önemli kayıplara neden olduğu bilinmektedir.
Elektrik Enerjisinin Rasyonel Kullanımı
Üretim fonksiyonu; insan, makine, malzeme, enerji gibi kaynaklardan çeşitli oranlarda yararlanılarak sürdürülür. Üretim kuruluşunun yapısına bağlı olarak, toplam üretim maliyeti içerisinde bu kaynakların payları değişmekle beraber, enerjinin payı, küçümsenmeyecek düzeydedir. Enerji fiyatlarındaki sürekli artışlar ise bu payın giderek artmasına neden olmaktadır. Üretim sürecine ilişkin kararların, dolaylı bir girdi olan enerjinin kullanımı açısından doğuracağı sonuçlar gözden kaçabilmektedir. Oysa ki, arzu edilen düzeyde üretim, enerji kullanımı açısından büyük farklılıklar gösteren çeşitli şekillerde gerçekleştirilebilmektedir. Farklı sistemler ve farklı çalışma programları farklı miktarlarda enerji tüketimini beraberinde getirmektedir. Amaç, üretim yönetimi ve denetimi ile enerji yönetim ve denetiminin bütünselliğini sağlamak, Üretim girdilerinden biri olan enerjiyi, üretim maliyetlerini en düşük düzeye çekebilecek biçimde kullanmak olmalıdır.
Bu noktada çeşitli enerji tasarrufu ve enerjinin rasyonel kullanımı önlemlerinin “ekonomikliği” önem kazanmaktadır. Tabiidir ki, enerjinin verimli kullanımına yönelik önlemler ancak ekonomi sağlayacakları kesinleştiği takdirde uygulamaya konulacaktır. Enerji fiyatlarındaki sürekli artışlar sonucu ekonomik koşullar da hızlı değişmekte ve her geçen gün ekonomiklik sınırı içinde kalan enerji tasarrufu önlemlerinin sayısı ve uygulama alanları artmaktadır.
Türkiye’de son yıllarda enerji tasarrufu denince akla pahalı olan elektrik ve petrol kökenli yakıtlara dayalı teknolojilerin ikamesi gelmektedir. Gerçekten de fiyat karşılaştırması yapıldığında elektriğin en pahalı kaynak olduğu TABLO 1’de açıkça görülmektedir.
Tablo-1 Yakıt Fiyatlarının Karşılaştırılması (Sanayii), 1994
ve büyük kuruluşlar dahil, bir sürü işyeri doğalgaza dönerek önemli bir düzeyde enerji tasarrufu sağladığına inanmaktadır. Belki de verimlilik artışı nedeniyle bir miktar enerji tasarrufu sağlanmaktaysa da, yarın bu yakıtlar için fiyat politikalarının değişmesi durumunda (Ankara’da 1970’lerin sonunda bu durum yaşandı) enerji tasarrufu sağladığını düşünen firmaların hayal kırıklığına uğraması mümkündür. Yakıt ikamesi yapılırken proses değişikliğinin hiç düşünülmemesi oldukça üzücüdür. Örneğin, ABD’ de doğalgaza geçiş teşvik edilmektedir; ancak kazanlar değiştirilirken buhar ve su kazanları terk edilmekte ve sıcak hava kazanları yerlerine konmaktadır. Elektrik enerjisinin rasyonel kullanımı için alınması gerekli önlemleri ülke bazında ve kuruluşlar bazında incelemeliyiz.
- Devamı gelecek sayımızda
Orhan Turan ode@ode.com.tr
