Türkiye'nin İlk Teknokenti: ODTÜ Teknokent
Amerika?da üniversite-sanayi işbirliği uygulamalarının sonucu olarak 1950?lerde başlayan ?bilim parkı?teknopark? hareketi, Avrupa?daki yansımasını 1980?lerde gerçekleşmeye başlayan hızlı teknolojik gelişmelerle ortaya koymuştur. Dünyadaki teknokentlere baktığınızda temeli 1950?lere kadar uzanan Silikon Vadisi dünyada en çok bilinen teknoparktır. Yine ABD?de yer alan Research Triangle ve Route 128 dünya çapında bilinen önemli teknoparklardır. Bununla birlikte İngiltere, Fransa, Finlandiya, İspanya, İtalya, Malezya, Çin ve Hindistan, teknoparklarının yakaladıkları başarıları ile bu sektörde önde gelen ülkelerdendir.
Türkiye?de teknopark çalışmalarının 1980?li yıllarda ve Ar-Ge desteklerinin de 2000 yılından sonra başladığı düşünülürse aslında geldiğimiz noktanın hiç de küçümsenmeyecek derecede olduğunu söyleyebiliriz. Sanayi Bakanlığı Ar-Ge Genel Müdürlüğü?nün Aralık 2010 verilerine göre, halihazırda Türkiye?de faaliyette olan teknoloji geliştirme bölgelerinin sayısı 28?dir. Bununla birlikte faaliyette olmayan ancak altyapı çalışmaları devam eden teknoloji geliştirme bölgesi sayısı ise 11.
ODTÜ Teknokent Türkiye?nin ilk ve en büyük teknoparkıdır. ODTÜ Teknokent?in kurulması ile ilgili çalışmalara 1980?li yılların sonunda başlanmıştır. Söz konusu yıllarda Dünya Bankası?nın da destekleri ile başlanan fizibilite çalışmalarında öncelikle, ABD ve İngiltere başta olmak üzere dünya örnekleri incelenmiş, konunun önemine yönelik kamuoyu oluşturulmuştur. Bu çalışmaların neticesinde, 1992 yılında teknoloji geliştirmeye yönelik kuluçka merkezleri kurmak ana hedefi altında KOSGEB ile işbirliği içinde ODTÜ TEKMER hizmete açılmıştır. ODTÜ TEKMER?de elde edilen başarılı sonuçlarsa, ODTÜ?de bir bilim parkı (teknokent) kurulması çalışmalarını teşvik etmiştir. 2000 yılında ODTÜ Teknokent?in ilk binası hizmete açılmış ve 2001 yılındaysa Türkiye?deki teknokentler ile ilgili yasal çerçeveyi tanımlayan 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yasası yürürlüğe girmiştir. Bu yasayla girişimci firmalara sağlanan vergi muafiyetleri ve teşvikler, ODTÜ?nün sağladığı altyapı ve akademik bilgiyle birleşince ODTÜ Teknokent bir cazibe merkezi haline gelmiştir. Mevcut durumda ODTÜ Teknokent?te 254 Ar-Ge firması faaliyette bulunmaktadır. Bu firmaların yaklaşık 1/3?ü (80?den fazlası) ilk defa ODTÜ Teknokent?te kurulmuş firmalardır. 254 firmada %90?ı üniversite mezunu, doktora veya yüksek lisans mezunu olmak üzere yaklaşık 3600 kişi istihdam edilmektedir.
ODTÜ Teknokent?in kuruluş amacı günümüzde küresel rekabet edebilirliğin ve kalkınmanın en önemli unsuru olan ?yeni bilgi? üretebilme sürecine üniversite sanayi işbirliğini teşvik ederek katkı sağlamaktır. ODTÜ Teknokent, üniversite ile özel sektörün ortak araştırma projeleri sonucunda yeni bilgi ürettikleri bu yeni bilginin inovasyon süreciyle yeni mal ve hizmetlere dönüştüğü, bu mal ve hizmetlerin yüksek katma değerle küresel pazarlara satıldığı bir eko sistemdir. Bu çerçevede akademik bilgi altyapısı ile sanayinin yetenekli ve yaratıcı iş gücünün bir araya geldiği ODTÜ Teknokent?te yer alan firmalarımızın bugüne kadar Ar-Ge?den elde ettikleri gelir ve Türk ekonomisine kattıkları değer 1 milyar TL?nin üzerindedir. Bu çalışmalardan elde edilen ihracat geliri ise 170 Milyon $?a ulaşmış durumdadır. Bu miktarlar, firmaların sadece ODTÜ Teknokent sınırları içinde yürütmüş oldukları Ar-Ge çalışmalarından elde ettikleri gelirleri ifade etmekte, seri üretimden elde edilen gelir ve ihracat miktarları bu değerlerin içerisinde yer almamaktadır. Ayrıca, ODTÜ Teknokent firmalarının almış oldukları Ar-Ge tescilleri (Patent, Marka vb.) ise toplamda 200?ün üzerindedir.
Bilişim, elektronik, savunma sanayi, telekomünikasyon ve biyoteknoloji ODTÜ Teknokent?in öncelikli sektörleridir. Şirketlerin %45?i bilişim, %25?i elektronik, %8?i telekomünikasyon, %6?sı medikal, biyomedikal, biyoteknoloji, %16?sı ise ileri malzeme, uzay-havacılık, enerji, otomotiv, çevre gibi diğer alanlarda Ar-Ge çalışması yürütmektedir. 254 firmada yaklaşık 3600 kişi istihdam edilmekte, bu personelin 3000?den fazlasını mühendisler oluşturmaktadır. Yürütülen proje sayısı dönemsel olarak 600-700 dolayında seyretmektedir. Uçak/helikopter sistemleri dinamik model geliştirme ve simülasyon projeleri, uçak/helikopter kontrol sistemleri geliştirilmesi çalışmaları, uydu geliştirme projeleri, alternatif enerji ve alternatif yakıt projeleri, rüzgar ve su türbini tasarımı, araç takip sistemi, test ve ölçüm sistemlerinin tasarlanması, güç kaynakları ve enerji besleme sistemleri, lazer uygulamaları, sensor teknolojileri, doku ve gen araştırmaları, e-devlet, e-ticaret, uzaktan eğitim, e-öğrenme ve e-eğitim yazılımları, ERP-MRP çözümleri, eğitim yönetim sistemleri, coğrafi bilgi sistemi yazılımları, formatlı mesaj yönetim sistemleri, hastane yazılımları, farklı alan uygulamaları olan ileri malzeme çalışmaları ve mikro elektronik mekanik sistem uygulamaları ODTÜ Teknokent bünyesinde yürütülen Ar-Ge çalışmalarının bazılarıdır. ODTÜ Teknokent şirketlerinin yurtdışına bilgi ve teknoloji ihraç ettiği projelere ait birkaç örnek vermek gerekirse:
· Chicago Bulls (ABD), UCLA (ABD) ve Wingate Institute (İsrail) gibi kurumlara ihracatı yapılan Performans Test Sistemi
· Rolls&Royce ile birlikte gerçekleştirilen alternatif yakıtlarla çalışan motor
· Skorksky helikopterlerine ait yazılımlar
· Airbus ve Boeing uçakları için geliştirilen elektronik sistemler ve yazılımlar
ODTÜ Teknokent?in orta ve uzun vadeli gelişimini ve planlarını paylaşabilmek için şu an gündeminde neler olduğundan bahsetmek gerekir. ODTÜ Teknokent?in gündemindeki projeler size zaten geleceğe dönük plan ve yatırımlarını işaret edecektir:
Firma sayısı olarak kritik kitleye ulaştığımızı düşündüğümüz 2005 yılında, katma değeri yüksek faaliyetlere daha fazla ağırlık vermemiz gerektiğine karar verdik. Uluslararası arenada başarılı bir teknokent olmak, esas olarak ODTÜ Teknokent?in vizyonunu tarif etmektedir. Yapılan çalışmaların birçoğu bu ana hedefe ulaşmaya yöneliktir. Şu anda ODTÜ Teknokent, sadece Türkiye?nin değil, Ortadoğu, Balkanlar ve Avrasya?yı kapsayan bu bölgenin de en önemli teknokenti haline gelmiştir. Ancak biz bunu yeterli görmemekteyiz. Uluslararası başarılı bir teknokent olabilmemiz için, ODTÜ Teknokent?ten uluslararası başarıya ulaşmış teknoloji firmalarının çıkması gerekmektedir. Ayrıca yine uluslararası teknoloji firmalarının tercih ettiği bir teknokent olabilmek son derece önemlidir.
Uluslararası başarılı bir teknokent olabilmek çerçevesinde kendimize iki ana hedef belirledik; üniversite-sanayi işbirliğinin arttırılması ve teknoloji odaklı girişimciliğin desteklenmesi. Bu iki ana hedef doğrultusunda ise yeni programlar ve projeler geliştirmekteyiz. Ayrıca, ODTÜ Teknokent firmalarının performansını yükseltmek için ?ODTÜ Teknokent Performans Ölçütleri? adında yeni bir değerlendirme modeli geliştirilmiştir. Bu model ile firmaların performansını etkileyen önemli noktalar belirlenerek şirketlerin performansını olumsuz yönde etkileyen konulara yönelik önlemlerin alınması ve genel olarak ODTÜ Teknokent?in performansının her geçen sene arttırılması hedeflenmiştir.
ODTÜ Teknokent bünyesinde kurulan ?Teknoloji Transfer Ofisi? hem üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi hem de teknoloji odaklı girişimciliğin desteklenmesi için geliştirilmiş bir yapıdır. Üniversitede üretilen akademik bilginin ticari değere dönüşmesi için patent alınmasından, şirket kurulmasına kadar hem finansal olarak hem de yönetsel olarak tüm süreci akademisyenler adına ODTÜ Teknokent yönetimi yürütmektedir. 2010 yılı Aralık ayı itibari METUTECH-TTO aracılığıyla 42 yerli ve uluslararası patent başvurusu ve 22 faydalı model başvurusu gerçekleştirilmiştir. Sonuçlanan 3 ulusal, 2 uluslararası patent ve 22 faydalı model bulunmaktadır. Bununla birlikte firmalarımız tarafından geliştirilen ürünler için yapılan 53 patent başvurusunun 24 tanesi, 219 marka ve 22 faydalı model başvurusunun da tamamı olumlu sonuçlanmıştır.
Ayrıca üniversite-sanayi işbirliği kapsamında, ODTÜ Teknokent bünyesinde 2002?den bugüne kadar ODTÜ?deki 39 farklı bölümden 437 farklı akademisyen ile 1245 sözleşme imzalanmıştır. Bu kapsamda akademisyenler, ODTÜ Teknokent şirketleri ile 729 ortak Ar-Ge projesi yürütmüştür. 2010 yılında ODTÜ?deki 126 akademisyen ve 24 bölüm ile çalışan 53 şirketimiz 129 başarılı projeye imza atmışlardır. Yine 26 tane, akademisyenler tarafından kurulmuş (spin-off) şirket ODTÜ Teknokent?te Ar-Ge çalışmalarını yürütmektedir.
Teknoloji tabanlı girişimciliğin desteklenmesi kapsamında Teknoloji Transfer Ofisi?nin yanı sıra, kuluçka merkezimiz ODTÜ TEKMER; ön kuluçka programlarımız ?Yeni Fikirler Yeni İşler Yarışması? ve ?METUTECH ATOM? ile teknoloji amaçlı girişimciliği desteklemek amacıyla bir finansal araç olarak geliştirilen ?METUTECH-BAN Teknoloji Yatırımcıları Derneği? gibi çalışmalarımız da bulunmaktadır.
Kuluçka merkezimiz olan ODTÜ TEKMER?de; hocalarımız, mezunlarımız ya da öğrencilerimiz tarafından yeni kurulmuş şirketler hiç kira alınmadan 2 sene boyunca desteklenmektedir. Ayrıca bu yeni kurulmuş şirketlere, danışmanlık hizmetleri sunulmakta, miktarı küçük de olsa finansal destekler de sağlanmaktadır. Şu anda kuluçka merkezimizde 41 tane yeni kurulmuş şirket bu kapsamda desteklenmektedir.
Bu sene yedincisi ?Yeni Fikirler Yeni İşler Yarışması? teknoloji tabanlı girişimciliğin geliştirilmesi ve desteklenmesi için önemli araçlarımızdan biri. Geçtiğimiz beş yılda organize edilen yarışma sonucunda 10 yeni şirket kurulması ve ODTÜ Teknokent?te başarıyla faaliyet gösteriyor olmaları çabalarımızın meyvesini verdiğini göstermektedir. Bu sene ise altıncı yarışmanın finalini gerçekleştirmiş bulunuyoruz. Bu seneki finalistler arasından 1 şirket kuruldu, 4 şirket de kurulma aşamasında. 6 sene içinde kurulan şirketlerimizde istihdam edilen kişi sayısı ise 47?ye ulaştı.
?METUTECH ATOM? (ODTÜ Teknokent Animasyon Teknolojileri ve Oyun Geliştirme Merkezi) adıyla girişimci öğrencilerin oyun yazılımı alanındaki fikirlerini ve projelerini geliştirebilecekleri ve kendi şirketlerini kurma imkanı buldukları ön kuluçka merkezi ise Mayıs 2008?de hizmete girdi. Oyun yazlımı alanında becerisi olan öğrencilere, 600 m2?lik açık ofis alanı ve toplantı salonlarından oluşan mekanda, oyun, animasyon ve simülasyon geliştirmek için ihtiyaç duyacakları altyapı, üstyapı olanakları, eğitimler ve şirketlerle ortak proje geliştirme imkanı sağlıyoruz. Sonuçta ulaşılmak istenen hedef ise, Türkiye?de bu konuda üniversite-sanayi işbirliği içerisinde yeni şirketlerin kurdurulduğu, insan kaynağının yetiştirildiği bir ekosistem yaratabilmektir. Türkiye?deki ilk ön-kuluçka merkezi olan ATOM kapsamında bir yıl içinde, 15 farklı proje grubundan 100?den fazla geliştirici ve genç girişimciye hizmet verilmiş, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı?nın 100.000?er TL?lik Tekno Girişim desteği sayesinde, 8 grubun şirketleşmesine de doğrudan katkı sağlanmıştır.
Teknoloji odaklı girişimciliğin desteklenmesine yönelik bir de finansal araç geliştirmeye çalıştık. ?METUTECH-BAN, Teknoloji Yatırımcıları Derneği?, erken dönem finansman ihtiyacı olan teknoloji tabanlı girişimciler ve yatırımcılar arasında köprü görevi görmeyi hedefleyen dernek statüsünde bir yapıdır. Projelerini belli bir olgunluk aşamasına ulaştırmış ama finansman sıkıntıları nedeniyle gereken atılımı yapamayan girişimcilere finansman kaynağı sağlamayı amaçlayan bu derneğin üyelerinin çoğu ODTÜ mezunu yatırımcılardan ya da ODTÜ Teknokent firmalarının başarılı yöneticilerinden oluşuyor. METUTECH-BAN, 2008 yılı içerisinde EBAN?a (European Business Angel Network) üye olmuş, hazırlanan teklif dokümanı kapsamında EBAN?ın 2010 yılı kongresini Türkiye?de düzenlemeye hak kazanmıştır. Türkiye?ye iş melekleri kültürünün tanıtılması ve yerleştirilmesini amaçlayan EBAN?ın 10. Yıllık Kongresi ve 5. Ödül Töreni 15-16 Nisan 2010 tarihinde METUTECH-BAN tarafından İstanbul?da gerçekleştirilmiştir.
ODTÜ Teknokent yönetimi (Ortadoğu Teknopark AŞ) olarak bazılarını yürütmekte ve bazılarını da tamamlamış olduğumuz 11 tane Avrupa Birliği projemiz de bulunmaktadır. Bu projeler aracılığıyla hem ODTÜ Teknokent bünyesindeki firmalara hem de Türkiye?deki diğer firmalara çözümler üretilmekte, üniversite-sanayi işbirliğinden faydalanabilmeleri için modeller geliştirilmekte ve teknolojilerini geliştirebilmeleri için çözümler üretilmektedir.
Türkiye, genç nüfusu, teknolojiye ve yeniliğe açıklığı ve sosyal kompozisyonu ile teknoloji ?yaratabilen? bir ülkedir. Gelişme hızı ve yönü planlanan rotayla örtüşmese de önümüzdeki yıllarda büyük gelişmelere tanık olacağımız muhakkak. Bugün itibariyle dünya çapında hatırı sayılır bir isim edinmiş savunma sanayimiz, Avrupalı rakiplerini bile şaşırtacak hızla büyüyen telekom endüstrimiz ve yeni filizlenen ama şimdiden hepimizin beklentilerinin üstüne çıkan animasyon teknolojileri ve dijital oyun sektörümüz başta olmak üzere gerçekleşen gelişmelerle önümüzdeki yıllarda çok daha ileri seviyelere geleceğine inanıyoruz.
