Koç Darbesi Nedir?
Koç darbesi, boru hatlarında meydana gelen ani ve hızlı basınç değişikliklerinin oluşturduğu basınç dalgalarıdır. Boru hattındaki su akışı belirli bir hızda ilerlerken, bir vana aniden kapatıldığında veya pompa durduğunda, sıvı akışının ivmesi bir dirençle karşılaşır ve bunun sonucunda yüksek basınç dalgaları oluşur. Bu dalgaların sonucu olarak borular çatlayabilir veya tamamen kırılabilir. Bu durum, sıvı sızıntılarına ve büyük çevresel ekonomik zararlara yol açabilir. Koç darbesi, borularda belirgin gürültü ve titreşim ile kendini gösterir.
Koç Darbesinin Meydana Gelme Sebepleri Nelerdir?
Bir vana hızlıca kapatıldığında, akışkanın momentumu aniden kesilir ve yüksek basınç dalgaları meydana gelir. Örneğin, bir su musluğunu hızla kapattığınızda duyulan ani vuruntu sesi, küçük çaplı bir koç darbesi etkisidir. Aynı şekilde, vana hızla açıldığında da ani hız değişimleri boru hattında darbelere neden olabilir. Çek valflerin hızlı kapanması da bir diğer koç darbesi sebebidir. Ani çek valf kapanmaları, sıvının ters akışına ve yüksek basınç dalgalarına yol açabilir. Bu nedenle çek valflerin doğru seçilmesi ve uygun hızda kapanması sağlanmalıdır.
Boru hattı planlaması sırasında optimizasyonun yapılması gereklidir. Uzun boru hatlarında veya dar çaplı borularda akış değişimleri daha belirgin hale gelir, bu da koç darbesinin etkisini artırabilir. Boruların çapının uygun şekilde seçilmesi, bu sorunun önüne geçilmesine yardımcı olabilir.
Ani bir pompa çalıştırma durumunda, boru hattındaki akış hızı hızla değişeceği için basınç dalgalanmaları oluşur. Pompa birden kapatıldığında ise sıvı akışı aniden kesilir ve sistemde ters akış ile birlikte koç darbesi meydana gelebilir.
Koç Darbesinin Etkileri
Koç darbesi, boruların iç yüzeylerine aşırı basınç uygularak zamanla boruların zayıflamasına, çatlamasına veya kırılmasına yol açabilir. Bu durum, boruların yerinden çıkmasına ya da bağlantılarının gevşemesine sebep olarak ciddi mekanik hasarlar oluşturur. Özellikle gevşek bağlantılarda sızıntı riski artar. Boru bağlantılarındaki contaların ve vanaların düzgün oturmamasına neden olduğunda, su sızdırmazlığını olumsuz yönde etkiler.
Vanalar ve diğer tesisat elemanları koç darbesi sırasında zarar görebilir. Koç darbeleri, vana kolunun zorla hareket etmesine veya vananın mekanizmasının arızalanmasına neden olabilir. Bu durum, suyun kontrolünü zorlaştırır ve ekipmanların zamanla tamamen işlevsiz hale gelmesine yol açabilir.
Koç darbesi, sistemin verimli çalışmasını engelleyebilir. Suyun düzgün bir şekilde akmasını engeller, bu da enerji kayıplarına ve verimsiz çalışmaya neden olur. Borularda genellikle yüksek sesli gürültülere yol açar. Bu gürültü, evlerde rahatsız edici olabilir ve sürekli devam ederse, borularda yapısal hasara yol açabilir. Koç darbesinin sadece fiziksel zararlara değil, aynı zamanda ciddi ekonomik yükler doğurabileceğine de dikkat çekmek önemlidir. Bir boru hattı tamiri ve yenilemesi büyük maliyetler doğurur. Bu tür zararların onarılması için ekipman değişimi, iş gücü ve iş kaybı gibi ek maliyetler söz konusudur.
Koç Darbesine Alınabilecek Önlemler
Sistemdeki vanaların seçimleri, koç darbesini önlemede önemli bir rol oynar. Kullanılan vanaların açılma ve kapanma hızlarının kontrolü sağlanmalıdır. Özellikle otomatik kontrol sistemlerine sahip vanalar, akışın ani değişikliklere uğramadan düzenlenmesini sağlar.
Büyük boru çapları, akışkanın daha düşük hızda hareket etmesine olanak tanır. Bu durum, yüksek hızda meydana gelen ani basınç değişimlerini engeller.
Pompanın aniden çalıştırılması veya durdurulması, koç darbesine yol açabilen faktörlerden biridir. Frekans konvertörleri (VFD) veya soft starter sistemleri kullanılarak, pompanın hızı kademeli olarak artırılabilir veya azaltılabilir ve yumuşak kalkış yapılabilir. Ayrıca, genleşme tankı kullanılarak ani basınç değişimlerinin etkisi absorbe edilebilir ve koç darbesinin etkisi azaltılabilir.
Koç darbesi, boru hatlarında oluşan ani basınç değişimleri sonucu meydana gelen ciddi bir sorun olup, boruların zarar görmesine, sızıntılara ve ekipman arızalarına neden olabilir. Ancak uygun tasarım, kontrollü vana kullanımı, pompa hızını düzenleyici sistemler ve genleşme tankları gibi önlemlerle koç darbesinin etkileri minimuma indirilebilir.
Kaynak: Wilo Türkiye
