Bina Performans Güvencesi İçin Test & Commisioning ve TAD**

“Binanın tasarımınıza uygun çalıştığını ölçmeden bilemezsiniz”

1980’lerden önce bir binanın elektromekanik teçhizatı sadece şunlardan ibaretti;

• Kazan ve Kalorifer Tesisatı
• Elektrik Tesisatı
• Sıhhi Tesisat
• Asansör

Günümüzde ise;

• Isıtma/Soğutma (Kazan, Chiller, Su Soğutma Kulesi, DX, Fancoil, WSHP, VRV…)
• Havalandırma (Klima Santralleri, Fanlar…)
• Trafo
• Dağıtım, Güç, Kompanzasyon Panoları
• Asansör ve Yürüyen Merdivenler
• Bina Otomasyon Sistemleri
• Yangın Algılama Sistemleri
• Yangınla Mücadele (Sprinkler, Egzoz Fanları…)
• Sıhhi Tesisat Sistemleri
• Su Şartlandırma Sistemleri
• Atık Su Arıtma Sistemleri
• Kojenerasyon Sistemleri
• CCTV ve Güvenlik Sistemleri
• Ses ve Anons Sistemleri söz konusu…

Günümüzde bir yandan karmaşıklaşan, boyutları büyüyen, fonksiyonları çeşitlenen yapılar, öte yandan gözetilmesi gereken konfor koşulları, enerji performansı ve yangın güvenliği konular; bütünleşik ve sistematik performans ölçümünü gerekli kılmaktadır. İşte bu “Test&Commissioning” kavramını doğru ifade edebilmek için önce ilgili süreçlerin tanımlarına göz atmak gerekir.

Devreye Alma (Start-up)

"Bir cihazın montajının, üreticinin tanımladığı şekilde eksiksiz olarak yapıldığının kontrolü ve cihazın üretici talimatlarına göre çalışır hale getirilmesidir."

Test, Ayar ve Dengeleme

"Bina sistemlerindeki her türlü akışın, uygun ve kalibre edilmiş enstrümanlar ile ölçülmesi; tasarımda öngörülen akış değerlerine ulaştırılması için sistemler üzerine monte edilmiş dengeleme araçları ile dengelenmesi ve cihazların bağımsız olarak ayarlanması işidir."

Test & Commissioning

"Tasarım safhasından, binanın kullanıma açılmasından 1 yıl sonraki döneme kadar olan dönemde; sistemlerin birbiriyle etkileşimli olarak; tasarım hedeflerine ve yatırımcının ihtiyaçlarına uygun çalışmasını sağlamak üzere, işletme personelinin hazırlanmasını da içeren her türlü doğrulama ve dokümantasyon faaliyeti ile sistematik bir şekilde güvence altına alma sürecidir." Kaynak: National Conference on Building Commissioning (NCBC).

Kısaca Test & Commissioning;

(Fonksiyonel Kalite Kontrol)  = Bina sistemlerinin fonksiyonel performanslarını ölçme ve doğrulama işidir.

Organizasyon

Test & Commissioning Ekibi Organizasyonu içinde şu gruplar yer alır:

• Yatırımcı – Proje Yönetimi
• Bina Teknik İşletme Ekibi
• Son Kullanıcı
• Mimar – Elektrik/Mekanik Mühendis (Engineer)
• T&C Yönetim Grubu
• Ana Müteahhit
• Elektrik Müteahhidi - Mekanik Müteahhit
• TAD Uygulama Grubu

Test & Commisioning Aşamaları

• Tasarım Öncesi Dönem
• Tasarım Dönemi
• İnşaat Dönemi
• Kabul Dönemi
• Garanti Dönemi

Test & Commissioning Faaliyetleri

Tasarım Öncesi Dönem T&C Faaliyetleri

• Tasarım kurgusu için, sistemlerin işlevsel beklentilerinin (OPR - Owner’s Project Requirements) tespiti
• Commissioning planının oluşturulması
• Commissioning sürecindeki sorunların çözümlerini içeren bir takip sistemi (Issue-Log System) kurulması
• Commissioning ile ilgili dokümantasyon standartlarının tespiti

Tasarım Dönemi T&C Faaliyetleri

• Tasarım kurgusu için, sistemlerin işlevsel beklentilerinin (OPR) güncellenmesi
• Tasarım kriterlerinin (BOD – Basis of Design) gözden geçirilmesi
• Tasarımın % 35, % 65 ve % 95’i tamamlanması aşamalarında, Commissioning planının güncellenmesi
• Commissioning Spesifikasyonlarının oluşturulması
• İnşaat ihalesinde Commissioning ile ilgili sorulara cevap verilmesi

Sistem Fonksiyon Ön Testleri (Prefunctional Tests)

• Tesisatlar (Temizlik, Basınç ve Kaçak Testleri, Dengeleme İşleri)
• Cihazlar (Fabrika Testleri, Montaj Kontrolü, Start-up ve Ayarlamalar)

İnşaat Dönemi / Sistem Fonksiyon Ön Testleri (Mekanik Sistemler)                                

Tesisatlar (Temizlik, Basınç ve Kaçak Testleri, Dengeleme İşleri)

A)   Havalandırma Tesisatı

• Hava kanallarının sızdırmazlık testi
• Kanalların iç ve dış temizlikleri
• Duman ve yangın damper kontrolleri
• Bütün komponentlerin çalıştırılmaları
• Hava Debisi Ölçümü ve Ayarları
• VAV ve CAV kutularının kalibrasyon kontrolleri 

B)   Su Tesisatı

• Boru basınç testleri
• Boruların kimyasal temizliği
• Bütün komponentlerin çalıştırılmaları
• Su debisi ölçümü, debi balanslaması
• Sistem komponentlerinin basınç kayıpları
• Basınç düşürme vanalarını ayarları
• Emniyet vanalarının ayarları ve çalıştırılmaları

Cihazlar (Fabrika Testleri, Montaj Kontrolü, Start-up ve Ayarlamalar)

• Cihaz Etiket Bilgileri Kontrolü
• Montaj Uygunluk Kontrolü
• İç ve Dış Temizlik
• Elektrik Emniyeti ve Güvenlik
• Normal çalıştırma, emniyet ekipmanlarının kontrolü kilitlenmeler (interlocks)
• Titreşim Kontrolü
• Commissioning Planı’nın öngördüğü sistem ve komponentlerin performansları; verim, basınç, hız, gürültü v.b. ölçümler

Elektrik Sistemleri

• Yangınla Algılama Sistemi
  Saha Elemanları Doğrulama
• Bina Otomasyonu Saha Elemanları Doğrulama
• Orta Gerilim, Kuvvetli Akım, Zayıf Akım Kablolama, Baralar
• Güç ve Dağıtım Panoları, OG hücreleri ve kesiciler
• Paratoner
• Topraklama

İnşaat ve Kabul Döneminde Test & Commissioning Süreci

• Elektrik ve mekanik tesisat montajının tamamlanmasını müteakip, tesisin devreye alınması müteahhit tarafından yapılır. 
• Devreye alınan tesisin, geçici kabul öncesinde, Test, Ayar ve Dengeleme işleri; müteahhidin uzman TAD kadroları tarafından yapılır.
• TAD için gerekli kalibrasyonlu ölçü cihazlarının temini ve ilgili ekiplerin yönetimi müteahhit tarafından sağlanır. 
• Müteahhit TAD işlemi ve diğer Fonksiyon Ön Testlerini belgelendirerek, tesisatı geçici kabul öncesi Test & Commissioning işlemine hazır hale getirir.
• Mal sahibinin görevlendirdiği T&C Yönetim Firmasının süpervizörü, işin başlangıcında tarafların anlaştığı bir program çerçevesinde yapılacak T&C işlerini; T&C spesifikasyonlarına uygun olarak yürütülmesini kontrol eder ve ilgili testlere nezaret ederek, bu testlerin belgelendirilmesini sağlar.

T&C Yönetim Grubu/Firması;

• Müteahhidin TAD Uygulama Grubunu/Firmasını; teknik bilgi, deneyim ve ekipman yeterlikleri bakımından kontrol eder ve onaylar.
• Commissioning İş Programı ile İnşaat Planı’nın uyumlu olmasını koordine eder.
• Shop-drawing’leri inceleyerek test ve ölçümlerin yapılabilirliğini güvence altına alır.
• Test ve ölçümlerin Commissioning Planı’na uygun yapıldığını denetler ve dökümante eder.
• T&C ile ilgili olarak alınacak aksiyonlar ve sorumluların da belirtildiği Takip Dosyası (Issue-Log) vasıtası ile işlerin eksiksiz yapılmasını güvence altına alır.

Müteahhidin Uygulama Grubu;

• Bina sızdırmazlığına etki yapabilecek tüm yapısal bileşenlerin (pencereler, şaftlar, çatı sistemleri v.b.) tamamlanmış olduğunu güvenceye alır.
• Tüm mekanik ve elektrik işlerin tamamlanmış olmasını ve güvenle işletilebilmesini garanti altına alır (Tesisat sızdırmazlık testlerinin ötesinde; boru ve kanalların temizliğinin, boru hatlarının tekrar doldurulması ve havasının alınmasının kontrolü, tüm pislik tutucuların temizliği ve doğru filtre kullanıldığının teyidi buna dahildir).
• Tüm bina otomasyon sistemlerinin kurulumu, programlanması (tasarım parametreleri ve grafikler dahil), kalibrasyonu ve çalıştırılması işlemlerini tamamlar. Dengeleme başlamadan önce bina otomasyon sistemi ile ilgili kabul ve belgelendirme işlerinin tamamlandığını doğrular.

Müteahhidin TAD Grubu/Firması;

• Faaliyetlerini, T&C Yönetim Firması tarafından tanımlanmış Commissioning Planı, Spesifikasyonları ve İş Programı’na uygun olarak yürütür.
• T&C Yönetim Firmasına, bilgi akışını eksiksiz sağlar ve onun yönlendirmelerine göre hareket eder.
• Müteahhit ile T&C Yönetim Firması arasında köprü görevi görür.

T&C Faaliyetlerinin Faydaları

Yatırımcıya Faydaları

• Binanın Konfor, Yangın Güvenliği ve Enerji performansının öngörülen şartlara uygun çalıştığının ölçümlere dayalı olarak doğrulanması,
• Binanın performansı ile ilgili belirsizliklerin ortadan kalkması ve maddi değerinin tespitine esas teşkil edecek teknik bir raporun sağlanması sonucunda pazar değerinin artması,
• Binanın teslim alımı aşamasında; teknik performans ile ilgili olarak yatırımcı nezdindeki tereddütlerin ortadan kaldırılması,
• Binanın kullanımı safhasında beklenmedik bir durum yaşanma riskinin azaltılması ve muhtemel kullanıcı şikâyetlerinin baştan önlenmesi sayesinde marka değerinin zarar görmemesi,
• Özellikle; binanın ömrünce belki sadece bir kez çalışacak, ancak çalıştığı zaman fonksiyonunu eksiksiz yerine getirmesi gereken (Yangınla Mücadele Sistemleri gibi) sistemlerin doğru çalıştığının güvence altına alınması,
• Konfor veya enerji giderleri ile ilgili olası düzeltici/geliştirici faaliyetlerin saptanması ve ilgili önlemlerin inşaat süreci bitmeden alınmasına imkân tanınması,
• Bir olumsuzluk tespit edilmiş ise kaynağının ve tarafının, bağımsız bir gözle objektif olarak tespit edilmesi,
• Binanın, teknik işletmesini üstlenecek firmaya teslim anındaki performans değerlerinin, kayda alınarak yatırımcının işletme performansını denetimine imkân tanınması.

Tasarımcıya Faydaları

• Binanın tasarımına uygun yapılması ve çalışmanın güvence altına alınması sonucunda müşteri memnuniyetinin artırılması,
• Tasarımdan kaynaklanmayan hataların gerçek sebeplerinin tespit edilmesi,
• Test & Commissioning raporlarının, pratiğe dönük bilgi birikimi yaratması.

Müteahhit ve Çözüm Ortaklarına Faydaları

• Binanın kalitesinin ve dolayısı ile müşteri memnuniyetinin artırılması,
• Uygulamadan kaynaklanmayan hataların, gerçek sebeplerinin tespit edilerek; gerekli önlemlerin belirlenmesi,
• Yapım hataları ile ilgili düzeltici bir faaliyet gerekiyorsa veya bir iyileştirici faaliyet yapılacaksa, şantiye kapatılmadan önce minimum maliyetle yapılmasına imkân tanınması,
• Teslim ve kabul sürecini hızlandırması ve kolaylaştırması,
• Teslim durumunun kayda geçmesi ve teslim sonrası müşterinin olası haksız taleplerine karşı koruyucu olması.

İyi Bir T&C Yönetim Firması Nasıl Olmalıdır?*

• Benzer binaların teknik sistemlerinde, en az 10 yıl uygulama, tasarım, uygulama veya kontrol deneyimine sahip olmalıdır.
• Benzer binalarda işletme ve bakım bilgi ve deneyimine sahip olmalıdır.
• Test, Ayar ve Dengeleme yöntem ve prosedürlerinin uygulanmasında detaylı bilgi ve deneyime sahip olmalıdır.
• Güvenlik ve sağlık mevzuatları ve prosedürlerine hakim olmalıdır.
• Multi-disipliner takım çalışması konusunda başarılı bir geçmişe sahip olmalıdır.
• Yatırımcı için, ilgili projenin tüm taraflarından bağımsız olmalıdır.
• Sözlü ve yazılı iletişimi kuvvetli; dolayısıyla da koordinasyon becerisi yüksek olmalıdır.

*ACG (AABC COMMISSIONING GROUP)tanımlarından alınmıştır.

Müteahhidin Uzman Bir TAD Firmasından Hizmet Almasının Faydaları

• TAD işlerini uzman bir firmaya emanet etmesi sayesinde; işin teslim döneminde, imalatların tamamlanmasına odaklanabilir ve daha sağlıklı bir teslim dönemi geçirir.
• Projenin sadece son döneminde ihtiyaç duyulacak olan; ölçüm teknikleri konusunda eğitimli teknisyen kadroları sürekli istihdam etmek zorunda kalmazlar.
• Yapılan uygulamaların TAD işlerinin; ilgili projenin saha uygulama ekipleri haricinde bir ekip tarafından yapılması sayesinde objektif bir iç kalite kontrol sistemi sağlamış olurlar.

İyi Bir TAD Firması Nasıl Olmalıdır?

• Şantiye deneyimi olmalıdır. Şantiyenin kendine özgü hassasiyetlerinin farkında olmalıdır.
• Müteahhidin kadroları ile yatay diyaloglar sağlayarak; bazı sorunları, sahada yazışma süreci içine girmeden çözebilmeli ya da çözdürebilmelidir.
• Sadece mevcut durumu ortaya koymamalı; tespit edilen sorunlarla ilgili analiz yapabilme becerisine sahip olmalı ve çözüm önerisi üretebilmelidir.
• Basit sorunları kendi çözebilmelidir.
• Elektrik ve mekanik konulara hakim olmalıdır. Sistemlerin entegrasyonu ile ilgili konularda yorum yapabilme becerisine sahip olmalıdır.
• Şantiye yönetiminin bu safhada sadece imalata odaklanabilmesi için; işi emanet edip unutabileceği güveni verebilen bir ekip olmalıdır.
• Ölçümlerin kalite güvencesini sağlamak için; eğitimli ve sürekliliği olan kadrolar ile çalışmalıdır.

** Bu makale, TTMD’nin 13 Aralık 2014 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirdiği toplantısında Z.Cihan Akbulut’un yaptığı sunumdur.